Şahdamarı darlığı veya tıkanıklığı, genellikle 65-70 yaş üstü kişilerde görülür. Kalıcı inme/felç geçiren hastaların yaklaşık %20’inde sebep, şahdamarı darlığıdır. Şahdamarı darlığı veya tıkanıklığının en sık sebebi damar sertliği (ateroskleroz) hastalığıdır. Hipertansiyon, yüksek kan kolestrol düzeyi, sigara kullanımı gibi bazı olumsuz faktörler sonucunda şahdamarının duvarında yağ, kireç, kolestrol gibi maddeler birikmeye başlar. Bu maddelerin birikmesi sonucunda, şahdamarının duvarında kalın bir kireç tabakası (aterosklerotik plak) oluşur. Şahdamarı darlıkları, damar çapı ciddi oranda daralana kadar genellikle belirti vermezler. Şahdamarındaki darlığın kritik bir düzeye gelmesi sonucu beyine ihtiyacı olan yeterli kanın gitmemesi ile birlikte şikayet ve belirtiler ortaya çıkmaya başlar. İlk belirti ve şikayetler, hayati tehdit oluşturan bir inme / felç şeklinde olabileceği gibi, genellikle 24 saatten kısa süren ve kalıcı sakatlık bırakmayan “geçici iskemik atak” olarak adlandırdığımız kısa sureli ataklar şeklinde gelişir. Geçici iskemik ataklar, yaklaşmakta olan kalıcı bir inme / felç gelişme riskinin habercisi olan ciddi belirtilerdir. Bu nedenle, geçici iskemik atak geçirmiş bir hastada atağın nedeni araştırılarak bulunmalı ve uygun şekilde tedavi edilmelidir.
Şah damarı darlığı ve tıkanıklığı tanısı nasıl konulur?
Karotis (şahdamarı) darlığı veya tıkanıklığı düşünülen bir hasta ilk olarak uzman doktor tarafında muayene edilmelidir. Doktor muayenesinde, hastada bir nörolojik bulgu veya belirtinin varlığı araştırılır. Doktor mauyenesi sonucunda gerekli görülürse ileri test ve tetkikler yapılır.
Şah damarı darlıklarının teşhisi için yapılabilecek testler:
- Doppler ultrasonografi
- MR anjiografi
- BT anjiografi
- Kateter anjiografisi (DSA)
Şahdamarı darlığı şüphesi olan hastalarda teşhis için yapılması gereken ilk test, boyun damarlarına yönelik bir Doppler ultrasonografi incelemesidir. Ultrasonografi, ses dalgaları ile çalışan tıbbi görüntüleme yöntemidir. Doppler ultrasonografi ile şahdamarının genişliği, duvar yapısı ve kalınlığı, kireç tabakasının kalınlığı ve damar içinden geçen kan akımının hızı değerlendirilir. Doppler ultrasonografi, damar duvarında birikmiş kireç tabakasının içeriği (kireç /yağ oranı), kan akımının hızı hakkında bilgi verebilen değerli bir testtir.
Doppler ultrasonografi sonucunda şahdamarında ciddi oranda darlık saptadığımız hastaların bir kısmında tedavi planlaması yapabilmek için Manyetik Rezonans Anjiografi (MR anjiografi) veya Bilgisayarlı Tomografi Anjiografi (BT anjiografi) veya kateter anjiografisi (DSA) yapılması gerekebilir.
MR anjiografi, MR cihazı içinde hastanın kol doplardamarı içine bir ilaç injeksiyonu ile boyun atardamarlarını görüntülendiği bir yöntemdir. Yaklaşık 15-20 dakika süren bir yöntemdir. Çekim sırasında hasta, cihaz içerisinde hareketsiz şekilde yatmak zorundadır. MR anjiografi, şahdamarları ve diğer tüm boyun atardamarlarının kalpten çıktıkları noktadan başlayarak detaylı bir şekilde incelenmesini sağlar.
BT anjiografi, tomografi cihazı içinde hastanın kol toplardamarı içine ilaç injeksiyonu ile boyun atardamarlarının görüntülendiği bir yöntemdir. Tetkik süresi, 8-10 dakikadır. BT cihazı, X-ışınları ile çalıştığı için BT anjiografi incelemesi sırasında hasta, tıbbi olarak makul ve kabul edilebilir düzeyde bir miktar radyasyon alır. BT anijografi, damar duvarında birikmiş kireç tabakalarının içeriğini çok detaylı değerlendirmeye imkan verir. Damar çapındaki darlık oranını değerlendirmek için, kateter anjiografiden sonra en hassas yöntemdir.
Yukarıda söz ettiğimiz görüntüleme yöntemleri ile şahdamarında darlık veya tıkanıklık tespit edilmiş hastaların bazılarında tedavi planlaması için kateter anjiografisi (DSA) yapılması gerekebilir. Kateter anjiografisi, şahdamarındaki darlık derecesinin en kesin ve doğru şekilde ölçülmesini, darlık olan bölgede damar iç yüzey yapısının değerlendirilmesini, şahdamarı içinden geçen kan akımının miktarının belirlenmesini sağlar. Kateter anjiografi, hastanın kasık atardamarı içine 1,5 milimetre çapında çok ince kateter (plastik tüp) yerleştirdikten sonra, incelenmek istenen damarların içine özel bir tıbbi boya ilacı injeksiyonu yapılarak gerçekleştirilir. Kasık bölgesine lokal anestezi uygulayıp, hastanın işlem sırasında ağrı hissetmemesi sağlanır. Teşhis amaçlı anjiografi, istisnai durumlar haricinde, günü birlik hastane yatışı gerektiren bir incelemedir. Sabah saatlerinde anjiografisi yapılan hasta, işlem sonrasında 4-6 saat süreyle hastanede takip edildikten sonra, doktorunun uygun görmesi durumunda, taburcu olabilir.